Wacław Wilniewczyc
Wacław Wilniewczyc urodził się 20 marca 1890r. w siole Kimil'tei (Кимильтей) w obwodzie Irkuckim (300 km. na północ od miasta) w rodzinie Piotra i Anny z Rewieńskich. Nie był jedynakiem - miał starszego brata Piotra (1887r), który w przyszłości zostanie inżynierem, konstruktorem między innymi pistoletu maszynowego Mors, czy pistoletu Vis (Piotr Wilniewczyc pracował także przy opracowywaniu karabinu przeciwpancernego Ur), oraz młodszą siostrę - Marylę, późniejszą żonę konsula II RP w Francji i na Łotwie Mariana Semiczka (państwo Semiczek wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych, gdzie Marian pracował w Sekcji Polskiej Radia Wolna Europa w Nowym Jorku).
Rodzina Wilniewczycyców (bez córki Maryli)
od lewej matka Anna z Wacławem, ojciec Piotr z synem Piotrem
zdjęcie zrobiono w Irkucku
Wilniewczyce byli zamożną rodziną szlachecką pochodzącą z ziemi Nowogródzkiej, jednak po Powstaniu Styczniowym - zostali zesłani na Syberię, z której wrócili do Nowogródka w 1894r. gdy Piotr Wilniewczyc zapadł na zdrowiu. Rok później Wacław traci ojca, a w 1896r. wdowa Anna wraz z 3 dzieci przeprowadza się do Wilna, gdzie 10 lat później w 1909r. kazała wybudować wielką 3 piętrową kamienicę z żółtej cegły w centrum miasta ozdobioną inicjałami „P” i „W” (ulica - K.Kalinausko 11), być może z myślą o synach (jednak los rzucił ich w inne strony i do Wilna już nigdy nie wrócili na stałe).
Kamienica Wilniewczyców w Wilnie przy ulicy - K.Kalinausko 11,
po prawej stronie i lewej zauważalne inicjały PW
W 1901r. Wacław rozpoczyna naukę w Gimnazjum klasycznym w Wilnie, którą kończy 7 lat później w 1908r.
Wacław Wilniewczyc - zdjęcie wykonane tuż przed
rozpoczęciem nauki w gimnazjum
W 1911r. wstępuje do Wileńskiej Szkoły Wojskowej (do 1910r. - Wileńska Szkoła Junkrów Piechoty). Tam uczy się aż do wybuchu I wojny światowej. Następnie zostaje przydzielony w stopniu podporucznika do 112 Uralskiego pułku piechoty, który od kwietnia 1914r. stacjonował w Wilnie. Jego jednostka walczyła w sierpniu 1914r. w Prusach Wschodnich w bitwach pod Stołupianami (17 sierpnia) a następnie pod Gąbinem (20 sierpnia). Podczas tej drugiej bitwy - mimo, że ostatecznie wygranej przez Rosjan - dywizja, w skład której wchodził 112 pp została rozbita, a Wilniewczyc dostał się do niemieckiej niewoli.
Wacław Wilniewczyc - w Wileńskiej Szkole Wojskowej
Przez kolejne 4 lata przebywa w obozach jenieckich, najpierw ogólnych, a następnie dla Polaków. Mimo, że pisze prośbę o wcielenie do Legionów Polskich, nie otrzymuje jednak zgody i zostaje zwolniony z niewoli dopiero na początku grudnia 1918r. Jedzie do Warszawy, gdzie składa podanie o przyjęcie do Wojska Polskiego i nie czekając na odpowiedź udaje się do Wilna. Tam wstępuje do Polskiej Organizacji Wojskowej, która do walki z nacierającą Armią Czerwoną wystawia IV batalion - wchodzący w skład I Brygady (Samoobrony Wileńskiej). Wilniewczyc obejmuje dowództwo 2 kompanii IV batalion POW.
Wacław Wilniewczyc - zaznaczony krzyżykiem,
w batalionie POW w grudniu 1919r.
W styczniu zostaje pozytywnie rozpatrzony jego wniosek o przyjęcie do WP i Wacław Wilniewczyc zostaje skierowany do 41 Suwalskiego pułku piechoty. Wraz z pułkiem, jako podporucznik 2 kompani tegoż pułku walczy w kwietniu pod Lidą, a następnie pod Mińskiem i Kijowem, a także Warszawą. W lipcu otrzymuje awans na porucznika i dowództwo III batalionu. Za postawę podczas bitwy pod Brażanami został odznaczony Orderem Wojennym Virtutti Militari klasy V (listopad 1920r).
41 Suwalski pułk piechoty w roku 1919
rekonstrukcja
W lipcu 1920r. po raz kolejny Wilniewczyc zostaje awansowany tym razem do stopnia kapitana, a dwa lata później majora. W międzyczasie latem 1921r. odbywa w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie kurs dowódców batalionów, a także zostaje odznaczony Krzyżem Walecznych (w sumie - czterokrotnie).
W lipcu 1922r Wilniewczyc zmienia jednostkę, gdyż przeniesiono go do 27 pułku piechoty stacjonującego w Częstochowie (wchodzącego w skład 7DP). W Częstochowie rodzi mu się jedyne dziecko - córka Anna (po mężu Żmigrodzka), którą ma z Marią z domu Kowalską (ślub państwo Wilniewczycowie najprawdopodobniej biorą rok wcześniej w 1921r).
Maria i Wacław Wilniewczycowie w 1922r.
W częstochowskim pułku Wilniewczyc będzie pełnił różne funkcje od kwatermistrza pułku do dowódcy batalionu. Podczas służby w 27 pp przejdzie szkolenie artyleryjskie w Toruniu, będzie także wydelegowany do Wielunia celem przeprowadzenia inspekcji oddziałów P.W.
Kolejna zmiana w życiu i pracy zawodowej Wacława Wilniewczyca - to rok 1928, kiedy w styczniu otrzymuje najpierw awans na podpułkownika, a w maju nominację na stanowisko dowódcy 9 batalionu "Kleck" w Korpusie Ochrony Pogranicza. Otrzymuje też kolejne odznaczenia: Medal za wojnę, Medal Dziesięciolecia oraz Krzyż Zasługi.
Wilniewczycowie w Klecku w 1929r.
od lewej siedzą: Maria, Anna (córka), Anna (matka), Wacław
Mijają trzy lata i w 1931r. zostaje zastępcą dowódcy 9 pułku piechoty w Zamościu.
Po rocznej służbie na tym stanowisku otrzymuje kolejny awans - tym razem jest nią dowództwo 74 Górnośląskiego Pułku Piechoty stacjonującego w Lublińcu (znów 7 DP), które przejmuje od płk. Milana Marszałka.
ppłk Wacław Wilniewczyc - stoi po prawej stronie,
podczas dekoracji sztandaru 74 pułku piechoty - pamiątkową szarfą,
w 10 rocznicę wkroczenia pułku do Lublińca -19 czerwca 1932r.
Wacław Wilniewczyc związany będzie z Lublińcem przez kolejnych 7 lat - aż do wybuchu II wojny światowej.
Wacław Wilniewczyc, stoi trzecie od lewej
podczas obchodów Święta Morza - na terenie koszar 74 Gpp
W 1936r. zostanie awansowany na pułkownika. Rok wcześniej uhonorowany został Złotym Krzyżem Zasługi.
Wacław Wilniewczyc - siedzi w środku,
wśród oficerów 74 Gpp
Tego roku gen. Mieczysław Norwid-Neugebauer wystawił jemu jak i jednostce, którą dowodził taką ocenę: "Wybitnie opanowany (Wilniewczyc) i równy w stosunku do podkomendnych. Zdobył sobie duży autorytet wśród podkomendnych, który z pożytkiem wykorzystuje do celów wychowawczych. Pułk (74 Gpp) bardzo dobrze wyszkolony, stanowi harmonijny aparat działania i w małym zespole i w jednostce taktycznej".
Symboliczny grób Marszałka przed Gimnazjum w Lublińcu w 1937r
defiladę odbiera dowódca 74 pułku piechoty - płk Wacław Wilniewczyc
Tuż przed wybuchem wojny - rodzina Wilniewczyca wyjeżdża do Zielonki pod Warszawą, gdzie zamieszka w willi brata męża Piotra Wilniewczyca.
We wrześniu 1939r. przed płk Wacławem Wilniewczycem stanęło bardzo trudne zadanie. Jego 74 Gpp miał spowolnić nacierające oddziały niemieckie - wycofując się w kierunku Częstochowy. Z tego zadania wywiązały się wzorowo. Następnie żołnierze Wilniewczyca z sukcesami biorą udział w walce pod Częstochową i w związku z rozkazem jaki otrzymują, wycofują się w kierunku Janowa i Złotego Potoku. Niestety tam, po południu 3 września oddziały dowodzone przez Wilniewczyca zostają otoczone przez wojska niemieckie. Mimo tego pułkownikowi udaje się wyrwać z okrążenia i uratować część 74 pp, resztki kawalerii dywizyjnej i batalionu saperów i podążyć w kierunku na Kielce.
Rankiem 5 września, gdy podlegli mu żołnierze minęli Włoszczowę - wraz z trzema oficerami udał się do Kielc, gdzie według jego informacji miał miała mieć miejsce reorganizacja 7 DP (do swoich żołnierzy nigdy już nie wrócił). Jednak w mieście panuje chaos, dlatego też Wilniewczyc organizuje na wzgórzach Kadzielni u wylotu szosy krakowskiej (skąd napływali żołnierze) punkt obrony. Już o 10 miasto zostaje zaatakowane przez postępujące oddziały niemieckie. Na szybko sklecona obrona pod dowództwem Wilniewczyca powstrzymuje Niemców aż do wieczora, po czym około godziny 19 - pęka.
Fragment muralu z postacią Wilniewczyca, odsłonięty 6 września 2023r. w Kielcach,
upamiętniający obrońców Kielc z 5 września 1939r.
Wilniewczyc chroni się w kamienicy przy ulicy Chęcińskiej 11 u Józefa Eubicha (około 300 metrów od reduty). Przez kolejne dni - mieszka w jednym z pokojów rodziny Eubich (zaś w momentach niebezpiecznych ukrywa się w piwnicy do której wchodziło się tajnym wejściem). Nie może już wrócić do swojej jednostki, gdyż znajduje się za linią frontu. Jak wspomina Józef Eubich - jest skryty, małomówny i załamany.
W tej kamienicy przy ulicy Chęcińskiej 11 - ukrywał się we wrześniu 1939r.
płk. Wacław Wilniewczyc
Dopiero w połowie października 1939r. (po zakończonej wojnie obronnej 1939r), gdy udaje się załatwić dla niego fałszywe papiery, wg. których jest nauczycielem z Mińska Mazowieckiego o nazwisku Krawczyk, a jego ukrywanie zagraża życiu Eubicha - jedzie do Warszawy, a następnie na początku 1940r. mieszka razem z rodziną w Zielonce.
W czasie okupacji Wacław Wilniewczyc działa najpierw w Związku Walki Zbrojnej, a następnie w Armii Krajowej, gdzie pracuje w kontrwywiadzie pod pseudonimem "Willi", a także jest inspektorem w Komendzie Głównej AK.
Wacław Wilniewczyc podczas okupacji
W 1942, za namową znajomej działaczki lwowskiej „Żegoty” - Władysławy Chomsowej wraz z żoną i córką ukrywa w swoim mieszkaniu przez 2 tygodnie Różę i Idę Beglaiter - uciekinierki z lwowskiego getta. Następnie Wilniewczycowie organizują dla nich lokal i opiekują nimi aż do końca wojny. Załatwiają także mieszkanie Romanowi i Ryszardowi Szpindlerowi wraz z rodzinami - także Żydami (co prawda nie udało się ocalić Romana i Ryszarda - za to przeżyły ich żony z dziećmi). Wsparli także lwowskiego żyda - Hermana umieszczając go u znajomego ogrodnika, zaś jego córkę w klasztorze.
Po lewej uratowane przez Wilniewczyców siostry Beglaiter,
po prawej Ida Beglaiter (Irena Baganowska) podczas sadzenia drzewka pamięci
w Ogrodzie Instytutu Yad Vashem
Za tą pomoc 13 grudnia 1985r. rodzina Wilniewczyców zostaje uhonorowana przez Instytut Yad Vashem tytułem Sprawiedliwi Wśród Narodów.
Dyplom potwierdzający otrzymanie przez Wacława, Marię i Annę Wilniewczyców
tytułu Sprawiedliwi Wśród Narodów
Niestety nie doczekał tego Wacław Wilniewczyc, który zginał 31 lipca 1944r. tuż przed wybuchem Powstania Warszawskiego śmiertelnie raniony odłamkiem pocisku, który eksplodował tuż obok niego (pocisk został wystrzelony przez Armię Radziecką). 11 listopada 1957r. odbyła się ekshumacja zwłok Wilniewczyca z cmentarza w Zielonce, zaś dzień później (12 listopada) odbyło się uroczyste - wyprowadzenie zwłok na cmentarz Powązkowski.
Grób Wacława Wilniewczyca na warszawskich Powązkach
W 2009r. w Łodzi powstał Pomnik Polaków Ratujących Żydów, wśród ponad 6 tyś tabliczek otaczających pomnik - znajduje się także tabliczka Wilniewczyców.
Pomnik Polaków Ratujących Żydów w Łodzi
Wacław Wilniewczyc został upamiętniony w Lublińcu w roku 2013 poprzez nadanie jednej z ulic miasta - jego imienia.
Ulica płk. Wacława Wilniewczyca
We wrześniu 2021r. na skwerze Edmunda Niziurskiego w Kielcach zorganizowano piknik podczas którego odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą płk. Wacławowi Wilniewczycowi, podległym mu żołnierzom, funkcjonariuszom różnych formacji oraz mieszkańców i harcerzom Kielc, którzy zginęli podczas obrony miasta we wrześniu 1939r.
Odsłonięcie pamiątkowej tablicy w Kielcach
W 100 rocznicę wkroczenia do Lublińca 74 pp - katowicki oddział IPN wydał replikę pamiątkowej odznaki pułkowej "Orzeł Śląski 74 Górnośląskiego Pułku Piechoty". Na kartoniku, który był dołączony do odznaki, znalazło się zdjęcie płk. Wacława Wilniewczyca z 1936r.
6 września 2023r. miała miejsce uroczystość odsłonięcia Muralu Obrońców Kielc 1939, który powstał na przęśle wiaduktu na skrzyżowaniu ulic: Żytniej, Żelaznej, Grunwaldzkiej i Armii Krajowej, na muralu pojawiła się także postać płk. Wilniewczyca.
Mural Obrońców Kielc 1939
Na podstawie:
Marian Berbesz - Kawalerowie Wojennego Virtuti Militari 74 Górnośląski Pułk Piechoty Lubliniec Mieszkańcy miasta Lubliniec”,
Marian Berbesz - Bohater wrześniowych dni : Pułkownik Wacław Wilniewczyc
Adam Kurus - Oddział Wydzielony Lubliniec
Darius Pocievicius - Namai su „sekretais"
Jacek Grzybała - Moja ulica Chęcińska
Wikipedia
Dawid Krupop - zdjęcia
Życie Warszawy nr 267 z 1957r.
https://radiokielce.pl/228993/piknik-historyczny-w-kielcach-mozna-zobaczyc-repliki-broni-a-naw-135474/
https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-rodzina-wilniewczyc
https://radiokielce.pl/1095432/kielce-skrzyzowanie-ulic-grunwaldzkiej-i-zelaznej-odsloniecie-muralu-poswieconego-obroncom-kielc-z-wrzesnia-1939-roku