Aleksander Prusse
Alexander Friedrich Wilhelm Prusse urodził się 9 marca 1813r. w Wołczynie (okolice Kluczborka) w niemieckiej rodzinie pastora Jerzego Karola Gottloba Prusse i Krystyny Justyny Schellenberg. Alexander kształcił się gimnazjum ewangelickim Marii Magdaleny we Wrocławiu, a następnie studiował teologię we Wrocławiu i Berlinie.
Po ukończeniu studiów w 1837r. rozpoczął pracę jako prywatny nauczyciel najpierw w domu radcy sądowego Ikego w Płocku, a następnie u ziemianina Łąckiego właściciela dóbr Posadowo i Lwówek w powiecie Nowy Tomyśl. Na Śląsk wrócił prawdopodobnie w 1841r. i przez następnych 8 lat pomagał swojemu ojcu w pracy duszpasterskiej.
Widokówka z Wołczyna(Konstadt) z 1899r.
widoczny po lewej stronie kościół ewangelicki,
w którym ojciec i brat A.Prusse byli pastorami
Jest wielce prawdopodobne, że w 1843r. założył w Wołczynie czytelnię wiejską, udało mu się także przekonać parafian ojca do zaprenumerowania wydawanego w Ełku "Przyjaciela Ludu". W 1844r. Alexander Prusse opublikował w leszneńskim "Przyjacielu Ludu" - swój wiersz "Do mowy Polskiej" pod pseudonimem "Wołczynianin". Wiersz ten został napisany na cześć Józefa Lompy - z którym przyszłego pastora - łączyła znajomość (najprawdopodobniej listowna, a później i prawdopodobnie przyjaźń). Prusse wyraża w nim wyraźnie sympatię do języka polskiego i uznanie dla Lompy, że pisze w tym języku.
Fragment wiersza "Do mowy polskiej" Alexandra Prusse z 1844r.
W marcu 1848r. "Przyjaciel Ludu" zamieścił kolejny tekst Alexandra Prusse, a była nim odezwa do ludności zamieszkującej poznańskie, Pomorze i Mazury, by wsparli Górnoślązaków, których w latach 1846-1848 nawiedziła klęska głodu i epidemia tyfusu. Odwoływał się w niej do znanej mu uczynności polskiej.
Fragment odezwy A.Prusse do mieszkańców Prus i Księstwa Poznańskiego z 1848r
W tym też czasie zdał egzaminy pastorskie, a także egzamin pro rectoratu w seminarium nauczycielskim w Bolesławcu (egzamin taki upoważniał do zajmowania funkcji kierownika szkoły miejskiej). Być może - Prusse myślał o karierze nauczycielskiej. W 1849r. zmarł mu ojciec, którego przez następnie 9 miesięcy zastępował.
Wnętrze kościoła ewangelickiego w Wołczynie,
gdzie w 1848r. w zastępstwie zmarłego ojca posługę pełnił - Alexander Prusse
Jednak pastorem w Wołczynie, po ojcu, został jego starszy brat Juliusz Karol Herman Prusse. Zaś Alexander Prusse na rok wyjechał do Opola by pracować jako katecheta w tamtejszym gimnazjum.. A następnie do 1852r. był nauczycielem w proseminarium w Wołczynie, które założył wraz z bratem i pastorem Aleksandrem Fiedlerem. Szkoła ta miała na celu przygotowanie nauczycieli do nauki w polskich szkołach ewangelickich.
17 lutego 1853r. objął stanowisko pastora w parafii ewangelickiej w Lublińcu i w Molnej (łącznie - 47 miejscowości i około 1000 parafian). Pastor Prusse miał więc sporo obowiązków, szczególnie wtedy gdy musiał dotrzeć z komunią do chorych. Nabożeństwa odbywały się trzy razy w miesiącu w języku polskim i niemieckim, a także w pierwsze dni uroczystych świąt w nowo wybudowanym kościele pod wezwaniem Świętej Trójcy. Zaś w Molnej - raz w miesiącu, w drugi dzień świąt i w Sylwestra.
Kościół ewangelicki pw.Świętej Trójcy w Lublińcu,
w którym nabożeństwa odprawiał Alexander Prusse
W czasie prowadzenia przez Alexandra Prusse parafii w Lublińcu - w kościele dokonano przebudowy drzwi wejściowych, zakupiono obraz do ołtarza głównego, oraz wykonano ogrodzenie zboru. 19 listopada 1875 pastor Prusse zorganizował dla swoich parafian - jubileusz 25 lecia poświęcenia zboru. Z tej po nabożeństwie, odbył się uroczysty obiad w sali hotelu "Pietsch".
Hotel Pietsch - początek XX wieku
W 1856r. na życzenie konsystorza śląskiego Alexander Prusse opracował obszerny wykaz książek religijnych w języku polskim. Wykazał też, że nie jest on pełny i miał nadzieję, że uda się odnaleźć w biblioteczkach domowych mieszkańców Śląska (głównie polskich ewangelików) nie znane mu pozycje i ocalić je dla potomnych. Niestety jego nadzieje okazały się płonne. Podobnie stało się zresztą z jego drugim postulatem, który zgłosił - a mianowicie Prusse proponował by tam, gdzie językiem polskim posługuje się większość mieszkańców - wysyłać duchownych, którzy tym językiem władają i by w tym języku odprawiali dla wiernych nabożeństwa.
Sam dał temu wyraz - tłumacząc z niemieckiego na język polski w 1859r. traktat "Przyjdź do mnie, Jezu", a w 1864r. powiastkę ewangeliczną - "Mały Józio", a przetłumaczył także mały katechizm(kalendarz) luterański Wendela (prawdopodobnie istniały także inne jego tłumaczenia, jednak nie zachowały się do dzisiejszych czasów nawet ich nazwy).
6 października 1890r. Alexander Prusse zwrócił się do konsystorza o przeniesienie go w stan spoczynku - miał wówczas 77 lat, na co otrzymał zgodę i 1 kwietnia 1891r. przeszedł na emeryturę. Jego miejsce zajął wikary z Tarnowskich Gór - pastor Jedzek. Prusse zaś przeniósł się do Starej Wsi pod Pszczyną (dziś jej dzielnica) i tam 5 lat później - 2 grudnia 1896r zmarł.
Został pochowany na tamtejszym cmentarzu ewangelickim przy obecnej ulicy Katowickiej.
Grób Alexandra Prusse na cmentarzu ewangelickim w Pszczynie - 2022r.
Na podstawie:
Roczniki Biblioteczne: r.14 1970r. - Janina Ender, Aleksander Prusse – obrońca języka polskiego na Śląsku
Polski słownik biograficzny. T. 28, 1984-85
Przyjaciel Ludu; czyli tygodnik potrzebnych i pożytecznych wiadomości 1844.08.24 R.11 T.1 Nr 8
Przyjaciel Ludu; czyli tygodnik potrzebnych i pożytecznych wiadomości 1848.03.04 R.15 T.1 Nr 10
Polskie postawy narodowe na Śląsku w XIX wieku. cz. II (1871-1890), Mieczysław Pater, 1993
Lublinitzer Kreisblatt, 1896, Jg. 52, St. 49
Presbyterologie, das ist ausführliche Geschichte der Pastoren und Prediger des Kirchenkreises Creuzburg, 1867r
Bibliografia Polska XIX stulecia, tom VII - K.Estrecher, Kraków 1882r.
Lubliniec - z dziejów miasta na Górnym Śląsku - Jan Fikus, 2003r
Zdjęcia:
FotoPolska
Przyjaciel Ludu; czyli tygodnik potrzebnych i pożytecznych wiadomości 1844.08.24 R.11 T.1 Nr 8
Przyjaciel Ludu; czyli tygodnik potrzebnych i pożytecznych wiadomości 1848.03.04 R.15 T.1 Nr 10
Lublinitzer Kreisblatt, 1896, Jg. 52, St. 49
Bartek Zbączyniak
Bibliografia Polska XIX stulecia, tom VII - K.Estrecher, Kraków 1882r.