Fabryka w Mochali
Pod koniec XVIII wieku (1780r.) w Mochali (Mochała/Mochalla) został otwarty zakład hutniczy, należący do właścicieli Wierzbia. W 1845r. kupiec żydowski Louis Epstein (który był w Lublińcu właścicielem hotelu "Zum Prinz von Preussen", a także kamienicy w Tarnowskich Górach, w której do XVI wieku mieścił się ratusz miejski) założył w Mochali - wytwórnię łyżek blaszanych. Prawdopodobnie Epstein stał się także właścicielem zakładu hutniczego.
W 1862r. jego łyżeczki pokryte cyną - zostały nagrodzone medalem na Międzynarodowej Wystawie w Londynie. Po śmierci Louisa fabrykę prowadził jego syn Joseph Epstein (kierował fabryką z Wrocławia, gdzie rodzina się przeprowadziła). Zakład zatrudniał około 60 pracowników.
Pod koniec XIX wieku firmę zakupiła pochodząca z Turyngii - Metallwarenfabrik H. A. Erbe AG Schmalkalden i od tego czasu Fabryka działała jako jej oddział - produkującdo 1910r. sztućce, łyżki, szufle czy metalowe przybory kuchenne.
Ulotka reklamowa Fabryki Sztućców H.A Erbe oddział w Mochali
Następnie budynki zakupiła gliwicka Oberschlesische Eisenindustrie A.G. für Bergbau und Hüttenbetrieb, która prowadziła tutaj zakład hutniczy i fabrykę pasów transmisyjnych.
W 1922r. całość nabył Bank Przemysłowców i z inicjatywy jego dyrektora Baltazara Szaflika, rozpoczął się proces przystosowywania budynków na potrzeby mającej w tym miejscu powstać Fabryki Skór. Ponad 50 osób, głównie mieszkańców Mochali zaangażowało się w budowę zakładu (w momencie jego otwarcia, to oni stanowili trzon załogi). Cegłę potrzebną do budowy Fabryki - przeważnie wyrabiano na miejscu.
W październiku 1923r. poświęcono zakład i uruchomiono go pod nazwą "Mochala" Górnośląska Garbarnia i Fabryka Psów Transmisyjnych Sp. Akc. Jego dyrektorem został inż. Adolf Kobyliński (kolejnym był Ludwik Gronowski, a następnym Mieczysław Gerlach). Za produkcję i przyuczenie pracowników do fachu zajmował się Jakub Ruckner (niemiecki specjalista). Wartość fabryki wyceniono na 1,5 mln złotych.Zakład został wyposażony w nowoczesny jak na owe czasy sprzęt. Poza pasami - wyrabiał także różne rodzaje skór (np. na podeszwy, na skóry galanteryjne czy na rynek rymarski).
W 1925r. w Katowicach otwarto sklep - hurtownię, która zajmowała się sprzedażą skór produkowanych w Mochali.
Zakład garbował skóry przy użyciu czystych garbników roślinnych - głównie dębowych i świerkowych (proces trwał 110 dni). Dziennie przerabiano tu około 80 skór, zaś miesięcznie fabryka mogła wyprodukować 1500 skór twardych o wadze do 17 ton. Jeżeli chodzi o pasy transmisyjne - fabryka wytwarzała ich do 3 ton miesięcznie.
Odbiorcami skór z Mochali były: Ministerstwo d/s Wojska Polskiego, Koleje Państwowe, czy Państwowe Wytwórnie Uzbrojenia. W zakładzie zatrudniano około 100 ludzi, którzy mieszkali w wybudowanej specjalnie dla nich fabrycznych domach. Na ich potrzeby powstała czytelnia, świetlica czy urządzenia sportowe.
Przez wiele lat udawało się Fabryce konkurować z podobnymi zakładami z całej Polski i nie tylko, jednak cenę najczęściej za to płacili pracownicy, którzy byli nisko wynagradzani.
Wnętrze Fabryki w Mochali - okres międzywojenny
Fabryka pracowała także w okresie okupacji pod szyldem "Oberschlesische Leder und Treibriemenfabrik "Mochalla" AG. Po zakończeniu działań wojennych, Zakład w Mochali - Górnośląskiej Garbarni i Fabryki Pasów Transmisyjnych Sp. Akc. (pod taką nazwą funkcjonował po wojnie), kierowany przez Tibora Hegedüsa, stał się drugim w powiecie miejsce pod względem zatrudnienia. W 1947r. dawał miejsce pracy prawie 130 członkom załogi. Przynosił też spore profity. Jednym z najważniejszych momentów powojennej historii fabryki było jej zelektryfikowanie (do tej pory bowiem zasilana była przez lokomobilę, która po wojnie była już w bardzo złym stanie).
W 1950r. Fabryka została znacjonalizowana i przejęta przez państwo. W 1959 roku na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu Lekkiego powołano Łódzkie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Skogar”, w ich skład weszły między innymi Mochalskie Zakłady Garbarskie.
W latach 80-tych Garbarnia przeszła modernizację, zaś na początku lat 90-tych zmieniła model produkcji. Wtedy też przeszła w prywatne ręce i na wskutek nieprzemyślanych działań właściciela zaczęła przynosić straty. W połowie lat 90-tych majątek wyprzedano a kilka lat później Zakład zamknięto. Od tego momentu budynki niszczały. Organizowano tutaj tzw. urbexy, czyli wyprawy do miejsc opuszczonych czy gry w paintabala.
Pozostałości po Fabryce w Mochali
Na podstawie:
https://www.kruszce.tg.net.pl
Schlesien. Eine Landeskunde für das deutsche Volk. 2. Teil, Landschaften und Siedlungen. Heft 1, Oberschlesien
Robotnik Śląski, 1928, R. 1, Nr. 36
Polonia, 1924, R. 1, nr 47
Polska Zachodnia, 1931, R. 6, nr 297
Katolik Codzienny, 1923, R. 26, Nr. 245
Strzelec : organ Związku Strzeleckiego. R.15, 1935, nr 11
Katowicki Dziennik Wojewódzki, 1950, nr 17
https://www.fabrykiprl.pl/fabryki/skogar/
Trybuna Robotnicza, 1967, nr 302
Portal - Meandry Historii
https://desolate.zone/